Wat is RSD? (Rejection Sensitivity Dysphoria)

Afwijzing is een veelvoorkomend onderdeel van het leven, en de meeste mensen weten hier op een redelijke manier mee om te gaan. Voor mensen met Rejection Sensitivity Dysphoria (RSD) kan de emotionele impact van (vermeende) afwijzing, kritiek of verlating echter intens en verlammend zijn.

De reactie op afwijzing bij RSD gaat verder dan wat gebruikelijk is en kan extreme emotionele spanning, angst en zelfs depressieve gevoelens veroorzaken. Mensen die hiermee te maken hebben, ervaren vaak een voortdurende angst voor afwijzing en kritiek, zelfs wanneer daar geen duidelijke aanleiding voor is. Deze intense emoties komen vooral tot uiting in persoonlijke relaties, op school of werk en in sociale situaties en kunnen verwarrend zijn voor vrienden of familie, die niet begrijpen waarom een bepaalde situatie nu zo overweldigend is voor degene met RSD.

Mensen met RSD hebben vaak moeite om hun aandacht bij hun doelen te houden wanneer ze te maken krijgen met sociale dreiging of kritiek. Hun angst voor afwijzing kan hen zo in beslag nemen dat het lastig wordt om zich op andere belangrijke zaken te concentreren, waardoor alledaagse uitdagingen nog zwaarder aanvoelen.

Definitie van Rejection Sensitivity Dysphoria (RSD)

Simpel gezegd betekent “dysforie” of “dysphoria” een staat van intense emotionele pijn of ongemak. Bij RSD gaat het om diepe, overweldigende pijn bij (vermeende) afwijzing (rejection), welke veel voorkomt bij mensen met ADHD. RSD werkt belemmerend en soms verlammend in het dagelijks leven en maakt het voor mensen met ADHD lastig om met feedback, sociale relaties en werkdruk om te gaan.

RSD en ADHD

De ervaringen van mensen met Rejection Sensitivity Dysphoria zijn zeer reëel, maar het wordt niet erkend als een op zichzelf staande aandoening. Hoewel RSD geen officiële diagnose is in de *Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders* (DSM-5), zien veel deskundigen het als een vorm van emotie-regulatie problematiek die sterk samenhangt met ADHD.

Dr. William Dodson, een gerenommeerde ADHD-specialist, heeft uitgebreid onderzoek gedaan naar RSD, vooral in verband met ADHD. Op basis van zijn klinische ervaring concludeert hij dat bijna alle volwassenen met ADHD in meer of mindere mate last hebben van RSD. Ongeveer een derde van zijn cliënten beschouwt het zelfs als de meest ingrijpende uitdaging van het leven met ADHD (Dodson, 2024).

Oorsprong van RSD

RSD ontstaat vaak door een combinatie van biologische aanleg en ervaringen tijdens de ontwikkeling. Veel mensen met ADHD ervaren RSD omdat hun hersenen emoties anders verwerken. Het ADHD-brein heeft vaak moeite met emotie-regulatie, wat het moeilijker maakt om sterke gevoelens te beheersen.

Daarnaast is afwijzing, pesten en buitengesloten worden voor mensen met ADHD helaas iets wat al vroeg in hun leven kan voorkomen. Dit kan ervoor zorgen dat ze als volwassene extra gevoelig zijn voor afwijzing.

Kinderen met ADHD, die vaak worstelen met hun emoties, krijgen regelmatig kritiek of worden niet geaccepteerd door leeftijdsgenoten en volwassenen. Dit kan diepe indruk maken en emotionele pijn achterlaten. Door deze herhaalde ervaringen raken de hersenen steeds meer gefocust op signalen van afwijzing, zelfs als die eigenlijk niet zo bedoeld zijn.

Hoe uit RSD zich bij ADHD?

Volwassenen met afwijzingsgevoeligheid (RSD) reageren vaak op waargenomen afwijzing of kritiek op verschillende manieren. Deze reacties kunnen zich zowel naar binnen richten (zelfkritiek) als naar buiten (defensief/agressief), en de manier waarop ze omgaan met afwijzing kan variëren.

Bij zelfkritiek richten volwassenen zich vaak naar binnen en geven zichzelf de schuld van afwijzing of mislukking. Ze kunnen zich schuldig voelen of zichzelf hard beoordelen, wat kan leiden tot gevoelens van verdriet, schaamte en een laag zelfbeeld. Dit is een manier van omgaan met de situatie waarbij ze zichzelf voortdurend bekritiseren en zich verantwoordelijk voelen voor de afwijzing, zelfs als deze niet gerechtvaardigd is.

Aan de andere kant kunnen volwassenen met naar buiten gerichte afwijzings-gevoeligheid defensief of agressief reageren wanneer ze zich afgewezen voelen. In plaats van zichzelf te bekritiseren, richten ze hun frustratie naar anderen en kunnen ze confrontaties aangaan. Deze reactie komt vaak voort uit een diepgeworteld verlangen om zichzelf te verdedigen en hun zelfwaarde te beschermen tegen wat ze als een bedreiging ervaren.

Naast deze reacties kunnen er ook andere manieren van coping zijn die vaak voorkomen bij volwassenen met RSD:

Emotionele intensiteit: Heftige gevoelens van schaamte, verdriet of woede na kritiek of afwijzing.
Vermijdend gedrag: Het vermijden van situaties waarin afwijzing mogelijk is, zoals sociale interacties of uitdagende taken, niets nieuws proberen tenzij verzekerd van succes.
Over-presteren: Sommige mensen reageren door perfectionistisch te worden en beter willen zijn dan anderen. Om afwijzing te voorkomen moeten zij constant presteren, het is nooit goed genoeg.
Impulsieve reacties: Boosheid, frustratie of een sterke behoefte om zich terug te trekken bij zelfs milde kritiek.
People-pleasing: Sommigen proberen afwijzing te voorkomen door anderen voortdurend tevreden te stellen. Ze passen zich extreem aan, vermijden conflicten en zetten hun eigen behoeften opzij om goedkeuring te krijgen.
Fysieke symptomen: Hoofdpijn, misselijkheid of hartkloppingen bij sociale stress of angst voor afwijzing.

Wat is een RSD-episode?

Een RSD-episode ontstaat wanneer iemand met *Rejection Sensitivity Dysphoria* zich zo gekwetst voelt door afwijzing of kritiek dat het moeilijk wordt om nog iets te doen. Zelfs kleine opmerkingen of misverstanden kunnen extreme gevoelens van boosheid, verdriet of frustratie uitlokken, waardoor iemand kan gaan huilen of zich volledig terugtrekt.

Tijdens een episode is het vaak lastig om helder te denken of de energie op te brengen om naar werk, school of sociale gelegenheden te gaan. De intense emoties kunnen ervoor zorgen dat iemand zich helemaal klemgezet voelt, waardoor het moeilijk is om verder te gaan of anderen weer onder ogen te komen.

Hoe lang duurt een RSD-episode?

RSD-episodes kunnen variëren van enkele uren tot meerdere dagen na het ervaren van afwijzing. Wanneer iemand met RSD herhaaldelijk het gevoel heeft afgewezen te worden, kunnen deze gevoelens zich opstapelen en nog langer aanhouden.

De duur van RSD-episodes, kunnen per persoon verschillen.

Hoe verloopt een RSD-episode?

1. Trigger
Er gebeurt iets dat als afwijzing of kritiek voelt, zoals een vriend die plannen afzegt of een leidinggevende die een fout in het werk aanwijst.

2. Emotionele reactie
Sterke emoties komen op, zoals verdriet, boosheid of schaamte.

3. Zelfkritiek
Mensen met RSD kunnen zichzelf de schuld geven en denken: *Ik verpest altijd alles” of *Niemand mag me.”

4. Vermijding of terugtrekking
Om aan deze gevoelens te ontsnappen, kunnen mensen met RSD sociale situaties vermijden of zich terugtrekken, bijvoorbeeld door school, werk of sociale activiteiten over te slaan.

5. Herstel
Na verloop van tijd ebben de intense gevoelens weg en voelen ze zich weer beter in staat om verder te gaan en contact te maken met anderen.

Hoe voelt RSD fysiek aan?

Bij veel mensen leidt Rejection Sensitivity Dysphoria (RSD) tot lichamelijke reacties, zoals:

Een gejaagd of onrustig gevoel in het hart
Druk of spanning op de borst
Een verhoogde hartslag of bloeddruk
Buikklachten, zoals misselijkheid of krampen
Overmatig zweten of een warm, rood gezicht
Hoofdpijn

Deze fysieke reacties kunnen intens en overweldigend zijn, vooral voor mensen met ADHD omdat zij vaak al moeite hebben met het in balans houden van hun zenuwstelsel bij negatieve emoties.

Wat triggert RSD?

Veelvoorkomende triggers van RSD zijn:

Kritische feedback ontvangen op school of werk
Uitsluiting van sociale evenementen of plannen
Het gevoel hebben genegeerd te worden of geen reactie te krijgen in gesprekken
Het meemaken van een break-up of het einde van een vriendschap
Het ervaren van conflicten of meningsverschillen.

Deze situaties kunnen intense emotionele reacties veroorzaken bij mensen met RSD, wat vaak leidt tot gevoelens van verdriet, boosheid of een laag zelfbeeld.

RSD vs. andere gevoeligheden

Niet iedereen die gevoelig is voor afwijzing en kritiek heeft RSD. RSD is specifiek voor ADHD en onderscheidt zich van andere psychologische kenmerken. Het is belangrijk om het verschil tussen RSD en andere psychische aandoeningen te begrijpen, zodat iemand de juiste ondersteuning krijgt.

• Hoog gevoeligheid (HSP): Mensen met hoog sensitiviteit verwerken prikkels intenser en kunnen emotioneel geraakt worden door afwijzing, maar hun reactie is meestal minder explosief dan bij RSD.

• Sociale angst: Sociale angst gaat over een algemene angst voor sociale situaties (zoals de angst voor oordeel of schaamte vóór een gebeurtenis) en is vaak ongegrond. Bij RSD reageren mensen op specifieke momenten van afwijzing, bijvoorbeeld door een kritische opmerking van iemand die ze goed kennen, niet alleen van vreemden of onbekenden. Waar sociale angst vooraf leidt tot vermijding, ontstaat RSD als reactie op een reële of waargenomen afwijzing (trigger).

• Depressie: Bij depressie kunnen stemmingswisselingen zonder duidelijke reden/trigger optreden en lang duren. Bij RSD worden de sterke emoties veroorzaakt door een specifieke situatie, zoals een kritische opmerking of het gevoel niet erbij te horen. Na zo’n gebeurtenis komt iemand met RSD vaak snel weer in zijn normale gemoedstoestand. Dit is anders dan bij depressie, waar gevoelens van verdriet en hopeloosheid weken of zelfs maanden kunnen blijven.

• Borderline persoonlijkheidsstoornis (BPS): Mensen met borderline ervaren ook extreme angst voor verlating en hevige emotionele schommelingen. Bij borderline gaan deze emoties vaak samen met een instabiel zelfbeeld, impulsief gedrag en destructieve relaties. RSD-reacties zijn meestal kortdurend en specifiek uitgelokt door afwijzing, zonder de chronische instabiliteit van borderline.

• Bipolaire stoornis: Bij een bipolaire stoornis wisselen extreme stemmingsschommelingen (manie en depressie) elkaar af over langere periodes. De emotionele uitbarstingen bij RSD zijn kort en specifiek gerelateerd aan afwijzing, terwijl bipolaire stemmingen op zichzelf staan en niet per se door externe factoren worden uitgelokt.

• Posttraumatische stressstoornis (PTSS): Mensen met PTSS kunnen ook sterk reageren op triggers die herinneringen oproepen aan trauma, maar deze reacties zijn gekoppeld aan specifieke traumatische gebeurtenissen uit het verleden. Bij RSD zijn de emoties direct gelinkt aan de angst voor afwijzing, zonder noodzakelijkerwijs een verleden van trauma.

Impact van RSD op het dagelijks leven

RSD kan een grote impact hebben op iemands leven. Mensen kunnen problemen ervaren in relaties door hun overgevoeligheid voor afwijzing en in hun carrière door perfectionisme, angst voor fouten, impulsieve reacties op feedback of het vermijden van uitdagingen. Daarnaast kan het leiden tot sociale isolatie door vermijdingsgedrag, evenals emotionele uitputting en een laag zelfbeeld.Soms zullen volwassenen met RSD opzettelijk projecten of relaties saboteren, zodat ze het gevoel hebben de afwijzing onder controle te hebben, omdat ze geloven dat het uiteindelijk toch zal gebeuren. Sommige mensen met RSD worden hyper-onafhankelijk, om zo de kans te vermijden om überhaupt kwetsbaar te zijn voor het ervaren van afwijzing.

Wat is RSD (Rejection Sensitivity Dysphoria)?